Çölyak hastalığı gluten duyarlılığının en şiddetli halidir ve insanların sadece %0.7-1’lik bir kısmını etkiler. 2013 yılında yapılan bir araştırmaya göre Amerika’da yaşayan insanların 3’te 1’i aktif bir şekilde glutenden kaçınmaya çalışıyor.
Çölyak hastalığı gluten duyarlılığının en şiddetli halidir ve insanların sadece %0.7-1’lik bir kısmını etkiler (1). Lakin, “çölyak olmayan gluten duyarlılığı” adı verilen bir durum da hastalıklar arasında söz konusudur (2). Çölyak hastalığı olmayan kişilerin glutene karşı olumsuz reaksiyon vermesidir. Bu durum sık sık beslenme konusuyla ilgili olarak ele alınır, ve tıp uzmanları açısından oldukça tartışmaya açık bir konudur. Bu makalede, gluten duyarlılığı ve bununla ilgili endişelenmeniz gereken noktalar hakkında detaylı bir şekilde inceleniyor. Gluten Nedir?Detaylara girmeden önce ilk olarak glutenin ne olduğunu açıklayalım.
Gluten buğday, çavdar ve arpa gibi tahıllarda bulunan protein ailesinin bir mensubudur. Gluten içeren besinlerin arasında buğday en yaygın tüketilen besindir. Glutendeki en temel iki proteine bakacak olursak, bunlar gliadin ve glutenindir (3, 4). Su ve un karıştırıldığında, gluten proteinleri tutkal benzeri yapışkan bir ağ oluşturmak için çapraz bağlantıya geçerler (5). Bu tıpkı elinizle ıslak hamuru tutmaya benzer. Glu-ten ismi aslında glue (tutkal, uhu) benzeri ürünlerden gelmektedir. Gluten, hamuru elastik bir hale sokar ve içine gaz moleküllerini hapsederek, ısıyı gördüğünde kabarmasına olanak verir. Aynı zamanda doyurucu, çiğnenebilen bir his verir. Sonuç: Gluten, buğday gibi tahıl tanelerinde bulunan temel proteinlerden biridir. Ekmek yapımı için uygun özelliklere sahiptir. Gluten Bağlantılı Bir Kaç Farklı Hastalık VardırDirekt ve indirekt olmak üzere buğday ve gluten ile ilgili sayısız rahatsızlık vardır (6).
Bunlardan en bilineni çölyak hastalığıdır (7). Çölyak hastalarında, bağışıklık sistemi gluten proteinini bir istilacı olarak görür ve karşı saldırıya geçer. Dahası, bağışıklık sistemi glutene maruz kaldığında bağırsak duvarındaki doğal yapılara saldırır ve bu ciddi sorunlara yol açar. Bu “kendine saldırma durumu” sebebiyle çölyak hastalığı otoimmun hastalıklar olarak nitelendirilir (8). Çölyak hastalığı çok ciddi bir rahatsızlıktır ve Dünya nüfusunun %1’lik kısmına etki eder. Görünüşe göre bu rahatsızlık yaygın olmakla birlikte ve insanların çoğu bu hastalığa yakalandıklarını dahi bilmemektedir (9, 10, 11). Çölyak olmayan gluten duyarlılığı çölyak hastalığından daha farklı bir yapıya sahiptir (12). İşleyiş biçimi aynı olmasa da bir çok semptomu sindirimsel veya sindirimle alakasız olarak aynıdır (13). Bunun üstüne bir de nadir görülen ve insanların %1’den az bir kısmını etkileyen buğday alerjisi vardır (14). Glutene karşı gösterilen olumsuz reaksiyonlar aralarında serebellar ataksi (gluten ataksi), Hashimito tiroidi, tip 1 diyabet, otizm ve depresyonu da içinde barındıran bir çok farklı hastalıkla bağlantılıdır (15, 16, 17, 18, 19, 20, 21). Gluten bu hastalıkların temel nedeni olmasa da, bu hastalıklara sahip olan insanlarda semptomları daha kötüye götürebilir. Bir çok durumda glutensiz beslenme planı randomize kontrollü (bilimsel) çalışmalarda fayda göstermiştir, fakat bununla ilgili daha çok araştırmaya ihtiyaç vardır. Daha fazla bilgi için yukarıdaki verdiğim referanslara bir göz atmalısınız. Henüz kanıtlanmamış olsalar dahi, bu araştırmalar gerçektir ve ciddiye alınmalıdır. Sonuç: Bir çok rahatsızlık buğday ve glutenle bağlantılıdır. En yaygınları buğday alerjisi, çölyak hastalığı ve çölyak olmayan gluten duyarlılığıdır. Çölyak Hastalığı Olmayan Gluten Duyarlılığı Nedir?Son yıllarda gluten duyarlılığı halk ve bilim adamları arasında çok revaçta olan bir konudur (2).
Basit bir şekilde açıklamak gerekirse, gluten duyarlılığı olan insanlarda gluten tüketiminden sonra semptomlar ortaya çıkmakta ve glutensiz beslenme planına geçtiklerinde ise bunlar ortadan kalkmaktadır. Gluten duyarlılığı olan insanların bağırsak astarlarında hiç bir değişim veya vücudun kendi dokularına karşı bir antikor görünmez ve bunlar çölyak hastalığının temel özellikleridir (12).
Maalesef gluten duyarlılığının nasıl işlediği konusu kesin bir şekilde çözülememiştir ve yoğun bir araştırma gerektirir. Genetik ve bağışıklık sistemi ile alakalı olduğuna dair bazı kanıtlar mevcuttur (22). Gluten duyarlılığını test edebilecek güvenilir bir labratuvar testi yoktur ve tanı genellikle vücuttaki diğer hastalıkları egale ederek konulur. Aşağıda gluten duyarlılığı için önerilen tanı kriterleri mevcuttur (23):
Bir araştırmaya göre, kendisine gluten duyarlılığı tanısı koyan hastaların sadece 4’te 1’inin tanı kriterlerini karşıladığı görülmüştür (24). Gluten duyarlılığının bir çok semptomu vardır. Yapılan deneylere göre şişkinlik, gaz, ishal, karın ağrısı, kilo kaybı, egzama, eritem, baş ağrısı, kemik ve eklem ağrısı, kronik yorgunluk, halsizlik ve depresyon görülen semptomların arasında. Ayrıca gluten duyarlılığı (ve çölyak hastalığı) olan insanlarda sıksık sindirimsel problemler, cilt problemleri (akne) ve nörolojik bozukluklar dahil olmak üzere değişik semptomlar da görülmektedir (25, 26). Gluten duyarlılığının ne kadar yaygın (veya nadir) görüldüğüne dair elimizde ciddi bir bilgi yok. Bazı araştırmalara göre insanların %0.5’ten az bir kısmı bu rahatsızlığa sahip iken, diğer araştırmalara göre insanların %6’dan fazlasının bu hastalıktan muzdarip olduğu yönünde (6). Sonuç: Gluten duyarlılığı, buğday alerjisi veya çölyak hastalığı olmayan insanların glutene karşı olumsuz reaksiyon göstermesidir. Ne kadar yaygın olduğu bilinmiyor. Yeni Yapılan Bir Araştırmaya Göre Buğday Gluten Dışında Başka Nedenler Yüzünden de Sorun ÇıkarabilirGluten duyarlılığı ilgili yapılmış yeni bir araştırmaya göre bu dikkate almaya değer bir konu.
Bu deney, hassas bağırsak sendromuna ve ayriyetten kendilerine gluten duyarlılığı teşhisi koyan 37 insan üzerinde yapılmıştır (31). Bu deneyin diğerlerinden farkı ise, düşük oranda FODMAP (FODMAP besinleri sindirimsel problemler çıkaran kısa zincirli karbonhidratlardır. Örneğin: fruktoz, laktoz, frukton gibi) besini içeren bir beslenme düzenine sahip olan insanlar üzerinde yapılmış olması. Bu katılımcılara gluten içeren buğday veya tahıl yerine sadece arındırılmış gluten verdiler. Bu deneyde, katılımcılarda takip eden diğer deneylerde görülen depresyon semptomları dışında, arındırılmış glutenin hiç bir etkisi olmadı. Ki bu semptomun daha ayrıntılı biçimde araştırılması gerekmektedir (21). Bu deneyden çıkan sonuca göre arındırılmış, saf glutenin insanlar üzerinde problematik bir etkisi yoktur. Kendilerine gluten duyarlılığı teşhisi koyan bireylerin FODMAP besinlerine karşı duyarlı olmaları daha olasıdır. Buğday FODMAP besinlerinde bolca bulunur ve kısa zincir karbonhidratlarının, hassas bağırsak sendromu hastalığının en büyük tetikleyicileri arasında olduğu da kesin bir şekilde biliniyor (32, 33, 34). Bu deney, gluten duyarlılığı tezini çürüterek ve glutenin çölyak hastalığı olan kişiler dışında diğer bireylere zararsız olduğunu söyleyerek tüm dünyaya kendini duyurdu. Fakat bu kesinlikle yanlıştır. Bu deneyin gösterdiği şey hassas bağırsak sendromunda glutenin büyük bir rol oynamadığı fakat FODMAP besinlerinin neden olarak gösterilebileceğidir. Bu deney ayrıca hassas bağırsak sendromundaki insanların buğdaya hazımsız olduğu ve kaçınmaları gerektiğini destekler. Çözüm aslında glutensiz ve buğdaysız bir beslenme düzenine geçmek kadar basit ve efektif. Bu durum bir çok araştırmacının hastalığı “gluten duyarlılığı” yerine “buğday duyarlılığı” veya “buğdaya karşı intolerans sendromu” olarak isimlendirmenin daha doğru olacağına dair yorumlarda bulundu (35, 30). Sonuç: Yeni yapılan bir araştırmaya göre hassas bağırsak sendromunda, sindirimsel problemlerin nedeni gluten değil FODMAP olarak adlandırılan karbonhidrat sınıfıdır. Gluten Duyarlılığı Gerçekten Vardır Fakat Cevabını Bulamamış Bir Çok Soruyu Beraberinde GetirirGluten duyarlılığı birilerinin sadece uydurduğu bir saçmalık değildir.
Bilimde bununla ilgili yüzlerce makale vardır. PubMed veya Google Scholar sitelerinde “gluten duyarlılığı” yazarsanız bunlara ulaşabilirsiniz. Ayrıca gluten duyarlılığının gerçekliğine inanan tonlarca bilim adamı, doktorlar ve saygı duyulan, ismi anılmış gastorenterolojistler vardır. Bu konuda doğru olan şey, herkesin glutenden kaçınması için herhangi bir kanıtın olmadığı, glutensiz beslenme düzeninin de şu an insanlar arasında trend olduğudur. Yine de, gluten (veya buğday) duyarlılığı gerçektir ve bir çok insanda sorunlara neden olur. Maalesef, bu rahatsızlık bir hayli karışıktır ve çok az sayıda net cevaba ulaşılmıştır. Bazı insanlar için gluten ve buğday yararlı olabilir, veya olmayabilir. Bu konuda zevkler ve renkler tartışılmaz. Fakat siz kişisel olarak buğday veya glutenin sizde problemler yarattığına inanıyorsanız, araştırmacıların bunu kanıtlamasını beklemenize gerek yok. Eğer size kötü hissettiriyorsa, tüketmekten kaçının. Gayet basit. Buğdayda veya glutende, bir başka daha sağlıklı besinden elde edemeyeceğiniz bir vitamin yoktur. Sadece glutensiz market ürünleri yerine, gluten içermeyen gerçek besinleri tercih edin. Abur cubur gıdalar glutensiz olsa dahi yine de sağlıksızdır. Bilgi paylaştıkça çoğalır diyorsanız bu makaleyi sevdiklerinizle paylaşın! |